Belirsizlikte Güvenle İlerleyebilmek – Bölüm 1

Yazan: Cahide Akkuzu

Okuma süresi: yaklaşık 6 dakika

İçinde bulunduğumuz bu olağanüstü dönemde en büyük sınavımız belirsizlikte güvenle ilerleyebilmek. Ünlü Amerikalı matematik profesörü John Allen Paulos ‘Belirsizlik var olan tek belirliliktir ve güvensizlikle yaşamayı bilmek tek güvenliktir.’ diyor. Belli ki, belirsizlikle yaşamayı artık gerçekten öğrenmemiz gerekiyor.

İçinde bulunduğumuz olağanüstü zamanı çok iyi tanımlayan terimlerden bir tanesi de VUCA. VUCA, İngilizce Volatility (değişkenlik, kırılganlık), Uncertainty (belirsizlik), Complexity (karmaşıklık) ve Ambiguity (muğlaklık, anlamlandırılamazlık) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. VUCA ilk olarak 1987’de Warren Bennis ve Burt Nanus’un liderlik teorileri üzerine çalışmalarında kullanılmıştır.  ABD Kara Harp Akademisi; 1990’ların başında, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra, çok kutuplu dünyayı tanımlamak için VUCA kısaltmasını kullanmıştır. ABD için artık odaklanacağı tek bir düşman kalmamıştı, değişimin yarattığı çok kutuplu VUCA ortamında kendi gücünü korumak için güvenle ilerleyebilmesi gerekiyordu. VUCA’ ya biraz daha yakından bakalım:

• Volatility kelimesini değişkenlik veya kırılganlık olarak çevirebiliriz. Bir endüstride, pazarda ya da genel olarak dünyadaki değişimin hızını ve bu değişimin oluşturduğu türbülansı ifade eder. Sürekli olarak değişen, günbegün daha istikrarsızlaşan bir dünyanın içinde yaşıyoruz. Küçük ve büyük değişimler gittikçe daha tahmin edilemez hale geliyor. Bu değişimler daha da dramatik bir hal alıyor, ayrıca daha sık yaşanmaya başlıyorlar.  COVID-19 salgını iş ve günlük yaşamlarımızdaki değişim hızını daha da artırdı. Salgın ve yarattığı etkiler bizim için öngörülemezdi.
• Uncertainy, yani belirsizlik, geleceği tahmin edememeyi ifade ediyor. Öngörülebilir sonuçlar oluşturan eylemlerimizin artık hiç beklemediğimiz sonuçlara sebebiyet verdiğini görüyoruz. Olayların sonuçları daha az tahmin edilebilir hale geldi. Olayları önceden görmek ya da olayların nasıl gelişeceğini tahmin etmek daha da zor bir hal aldı. Tarihsel istatistikler ve geçmiş deneyimlerimiz geçerliliğini kaybediyor ve önümüze çıkacak şeyleri tahmin edebilmemiz için artık bize yardımcı olamıyor. Yürüdüğümüz yolun ilerisi daha belirsiz hale geldiği için yatırım, gelişim ve büyüme için plan yapmak neredeyse imkânsız oluyor.
• Complexity, yani karmaşıklık; hesaba katmamız gereken etmenleri, bu etmenlerin çeşitliğini ve bu etmenler arasındaki etkileşimi ifade ediyor. Global ekonomilerin ve toplumsal çevrelerin bir birbirleriyle uçsuz bucaksız, çok çeşitli ve çok katmanlı etkileşimleri bulunmakta. Bir durum ne kadar çok etmene ne kadar çok katmana sahip olursa o kadar karmaşıklaşır. Olayların arasındaki bağlantıları değerlendirebilmek zorlaşır. Durumu analiz etmek ve mantıklı sonuçlara ulaşmak imkansızlaşır. Çözüm olarak tek doğru cevabı bulmak imkansızlaşır.
• Ambiguity kelimesini muğlaklık veya anlamlandırılamazlık olarak ifade edebiliriz. Bir şeyin nasıl yorumlanabileceğinin net olmamasını ifade eder. Sebep–sonuç ilişkileri tamamen belirsizleşir. Eğer bilgi eksik, çelişkili veya net sonuçlar elde etmek için yeterince doğru değilse muğlak bir durum ile karşı karşıya olduğumuzu anlıyoruz. Doğru cevabı bulmak neredeyse imkansızdır. Kurumsal organizasyonların; liderlerinden beklentileri giderek daha da çelişkili ve paradoksal bir hal alıyor, adeta liderleri kendi değerleriyle karşı karşıya getiriyor. Karar vermek cesaret, farkındalık ve hata yapmayı göze alabilmeyi gerektiriyor.

Endüstrinin, pazarın veya tüm dünyanın yarattığı VUCA koşulları; beraberinde birçok sosyal, ekonomik ve politik etki getiriyor. Dünyanın halinden bağımsız olarak, hayatımızda bazı koşulların değişmesi ile birlikte kişisel olarak da bir VUCA ortamında yaşıyor ve ilerlemeye çalışıyor olabiliriz, konuyu her türlü kapsamda ele almak mümkün.

Gelin, kurumsal organizasyonlarda VUCA ortamının yaratabileceği etkilere bakalım:

• Uzun vadeli projeleri, gelişmeleri ve yenilikleri tehlikeye atar.
• Karar alma sürecini felç eder. İnsanların kötü kararlar alma ihtimalini artırır.
• Bireyleri ve organizasyonları bunaltır, stres seviyesini artırır.
• İnsanların dengelerini bozar ve endişelendirir.
• Organizasyonun kendi içinde bir VUCA ortamı yaratır.
• Organizasyonun sürdürülebilirliğini tehdit eder.

Sorumluluğunu taşıdığınız işi yönetirken, sorumluluğunu taşıdığınız organizasyona ve kişilere liderlik yaparken, VUCA ortamının yarattığı olası bu etkilerin farkında olmanız ve bu koşullar içerisinde güvenle ilerleyebilmeniz gerekiyor. İşte sizin, ve konumumuz ne olursa olsun hepimizin, sınavı bu. Lider olarak sınavınız; VUCA ortamında kendinize, çevrenize, sorumluluğunu taşıdığınız organizasyonunuza liderlik edebilmek, bu ortamda ‘doğru’ kararlar alabilmek, bu ortamda kendinizi güvende hissetmek.  Peki bunu nasıl yapacaksınız? Bu sorunun cevabını “21. Yüzyıl için 21 Ders” adlı popüler kitabın yazarı Yuval Noah Harari şöyle açıklıyor:

“Böyle bir dünyada hayatta kalmak ve gelişmek için çok fazla zihinsel esnekliğe ve duygusal dengeye ihtiyacınız olacak. En iyi bildiğinizi düşündüğünüz bazı şeyleri tekrar tekrar hayatınızdan çıkarmanız gerekecek. Bilinmeyenle karşılaştığınız anlarda kendinizi evinizde gibi rahat hissetmeniz gerekecek.” – Yuval Noah Harari

Ciddi bir bakış açısı değişimine ihtiyacımız var. Öncelikle, çok önemli bir kabulü yaparak başlamamız gerekiyor. Gerçek şu ki, özlemini duyduğumuz, eski günlerimiz hiçbir zaman geri gelmeyecek! İş ve sosyal hayatımızın artık hep bir VUCA ortamında geçeceğini kabul etmemiz gerekiyor.  Bunu kabul etmek kolay değil ama kendimiz de biliyoruz ki, ancak bu kabulü yaptığımız zaman ilerleyebiliriz, kendimizi değiştirmeye, bildiklerimizi bırakmaya ve yeniyi şekillendirmek için etkin olmaya başlayabiliriz. Lider olarak varlığımızı korumak için, VUCA ortamında güvenle ilerleyebilmemiz için, işte bu gerekiyor. VUCA ortamında etkili bir şekilde yaşayabilen ve çalışabilenler başarılı olacaktır!

Peki, VUCA ortamında bizi neler bekliyor? Bir kere, iş modelleri değişecek.  İşinizi koşullara göre şekillendirmeniz ve yeni yönelimler bulmanız gerekiyor, bunu destekleyecek yeni bir yönetim stili oluşturmanız gerekiyor. Dijitalleşme, karşımıza çıkan önemli bir yönelim. Yaşamın her alanında, tüm işlerde, tüm fonksiyonlarda üretkenliği artırmak için dijitalleşmeye geçilecek. Bu da beraberinde becerilerimizi güçlendirmemizi, öğrenme ve adaptasyon yeteneğimizi geliştirmemizi gerektiriyor. Kısacası, kaygımızı ve direncimizi üretken enerjiye dönüştürmemiz gerekiyor!

Gelin pratik olarak VUCA ortamında  etkili olmak için neler yapabileceğinize bakalım.

Meraklı Olun!

Merak edin ve konfor alanınızdan çıkın. VUCA ortamında kesin olan tek şey, stratejinizin artık geçersiz olduğudur. Her şeyi olduğu gibi anlamaya ve kabul etmeye odaklanın. Yaşam boyu öğrenme tutumunda olun. Bunu yapmanın en iyi yollarından bir tanesi soru sormaktır, ki VUCA ortamı zaten birçok soruya cevap aradığınız bir durumdur. Farklı görüşleri ve tartışmaları tetikleyen, hayal gücünüzü zorlayan zorlu sorular bulun. Bu soruların cevaplarını ararken bildiklerinizi, gerçekleri ve varsayımlarınızı ayırt edin. Bu sorularınıza başkalarının verdiği cevapları merak edin. Çevrenizden öğrenmeye çalışın, mümkün olduğu kadar çok perspektiften görmeye çalışın.

Öğrenin! Anlayış kazanın! Harekete Geçin!

Olaylar arasındaki bağlantıları anlayın ve onları şeffaflaştırın. Daha geniş bir bakış açısıyla bağlamı okuyun, etmenleri ve etmenler arasındaki etkileşimi anlayın. Düşüncelerinizi ve planlarınızı yaparken daha stratejik bir bakış açısıyla yaklaşın, hesaba katmanız gereken etmenleri belirleyin, asıl odaklanmak istediğiniz önceliklerinizi netleştirin.

Sonuçtan başlayıp geriye doğru çalışın. Hangi kuvvetlerin pozitif, hangilerinin negatif ve hangilerinin her iki yönde de gidebileceğini bilmeniz önemli. Sürekli soru sormak, düzeni görmenize ve daha doğru tahminler yapmanıza yardımcı olacaktır. Lider olarak çevrenizdeki kişileri açık olmaya, mevcut durumu sorgulamaya, aykırı ve yaratıcı fikirler getirmeye teşvik edin.

Lider olarak her zaman yeni şeyler öğrenin, güncel kalın. İşi, rekabet koşullarını ve pazar dinamiklerini okumayı ve yorumlamayı  önceliğiniz yapın. Müşterileriniz ile yakın temasta olun, müşterilerinizin isteklerini ve bakış açılarını öğrenin!

Bu anlayış içerisinde harekete geçmeniz gerekiyor. VUCA ortamında alacağınız kararlarda tek bir doğru bulmak neredeyse imkansızdır. Kararlarınızın simülasyonunu yapın, belki deneme yapabilirsiniz, böylelikle de olası sonuçlar konusunda fikir sahibi olabilirsiniz, bunlara karşı hazırlıklarınızı yapabilirsiniz.

Durup Değerlendirme Yapın!

VUCA ortamının yarattığı dinamik bize her ne kadar hızlı hareket etmemiz gerektiği hissini verip bizi hemen karar alıp ilerlemeye zorlasa da, aslında yapmamız gereken şey öncelikle durmaktır! Durun, çünkü öncelikle aksiyonlarınızın etkilerini gözden geçirip gerçekçi bir değerlendirme yapmanız gerekiyor! Simülasyonlarınızın, denemelerinizin ve aksiyonlarınızın sonuçlarını değerlendirin. Neyi iyi yaptığınızı, neyin sürpriz olduğunu ve bir dahaki sefere farklı olarak neler yapabileceğinizi düşünün.

Durmanızın bir diğer gerekçesi de yeniden bağlamı okumak! Aradan geçen zamanda koşullar, bağlam, etmenler ve etmenler arasındaki etkileşim değişmiş olabilir, varsayımlarla hareket etmek yerine tekrar karşı karşıya kaldığınız durumu net anlamaya ve değerlendirmeye ihtiyacınız var.

Kalibrasyon yapın!

VUCA ortamlarında ihtiyacınız olan en önemli şey esneklik ve en iyi bildiğiniz şeyleri hayatınızdan çıkarabilmek. Bir şeyin işe yaramadığını anladığınız anda ısrarınızdan vazgeçebilmek. Bazen bir şeyi ‘oldurmak’ için harcadığımız çaba yerine ‘yeni’ ye geçiş yapmak.

Yukarıda bahsettiğim adımları takip edip, aldığımız aksiyonların beklenen sonuçları vermediği durumlarda, ki VUCA ortamları buna son derece müsait, gerçekçi bir değerlendirme yapıp, tekrar bağlamı ve etmenleri doğru analiz edip, rotamızı kalibre etmemiz gerekiyor!

VUCA ortamlarında etkili olmak için takip etmeniz gereken pratik bir döngüyü tarif ettim. Merakla her şeyi olduğu gibi anlamaya ve kabul etmeye odaklanın, durum hakkında kapsamlı ve geniş perspektif bir anlayış kazanın, en doğru kararı bulmanın imkansız olduğu bilinciyle bir karar verin ve harekete geçin, sonuçlarınızı gerçekçi bir şekilde değerlendirin, ortamı tekrar okuyun ve kalibrasyon yapın! Bu döngüyü sürekli olarak canlı tutun. VUCA ortamları daima uyanık olmanızı ve durumları yukarıda tarif ettiğim şekilde tekrar tekrar okuyup, değerlendirip harekete geçmenizi gerektiriyor.

Bu döngüyü canlı tutmanın koşullarından bir tanesi elbette kurumunuzun net bir vizyona sahip olmasıdır ve tüm kurumun ve ekip üyelerinin bu vizyonu sahiplenmesidir. Bu vizyona doğru ilerlerken değişimi, çalışma ortamınızın sabit ve öngörülemeyen bir özelliği olarak kabul edin ve benimseyin. Ekip üyelerinize, gerekli durumlarda değiştirebileceğiniz, esnek hedefler belirleyin. Bu, onların istikrarsız ve alışılmadık durumlarda yollarını bulmalarına ve değişimlere hızlıca tepki vermelerine izin verir.

Bu süreçte üzerinize düşen en önemli sorumluluklardan bir tanesi öncelikler konusunda netlik sağlamak ve tüm kurumu bu önceliklere odaklamaktır. Sizin bu konudaki netliğiniz, organizasyonunuzdaki insanlara rehberlik edecektir ve gereksiz türbülansı önleyecektir.

VUCA ortamlarının etkileri çalışanlarınızda endişe yaratabilir. Kararlı ve şeffaf olarak bu endişeleri hafifletebilirsiniz:

• Karar verirken kullandığınız kriterlerle ilgili açık olun ve kendinizden şaşmayın.
• Hızlı değişen bir ortamda kaçınılmaz olan, öğrenme tabanlı hatalara karşı toleranslı olun. Bu süreçte kendi hatalarınızı ve bu hatalardan öğrendiklerinizi paylaşın.
• Değerleriniz konusunda sağlam durun! Değerleriniz karar ve eylemlerinize yön versin.
• Çalışanlarınızla net bir şekilde iletişim kurun. VUCA ortamında yönünüzü anlamalarına yardımcı olun.
• Takımlar oluşturun ve iş birliğini teşvik edin. VUCA ortamları tek bir kişinin başa çıkabilmesi için fazlasıyla karmaşıktır. Hızlı ve öngörülemeyen bir ortamda etkili bir şekilde çalışabilecek ekipler oluşturun.

Bu yazıda kapsamaya çalıştığım ipuçları, VUCA ortamlarının yarattığı belirsizlikte güvenle ilerleyebilmemiz için başlangıç noktalarıdır. Bu ipuçlarını hayata geçirmek için konfor alanımızdan çıkıp, eski bildiğimiz işe yaradığını düşündüğümüz her şeyi tekrar gözden geçirip, eleyip, yenilememiz gerekiyor! Kendimize yeni bir işletim sistemi yüklememiz gerekiyor, versiyon yükseltmek yetmiyor!

Şimdilik es veriyorum. Yazının devamında VUCA ortamında güvenle ilerlemek için kendimize yüklememiz gereken yeni işletim sistemini anlatacağım!

Yaşam kaliteniz, rahatlıkla başa çıkabileceğiniz belirsizlik miktarı ile doğru orantılıdır. – Tony Robbins